THƠ VĂN XUÔI HAY LÀ THƠ KHÔNG VẦN
Posted on 12.09.2011 by nhathonguyentrongtao
2 Votes
NGUYỄN TRỌNG TẠO
Con người sau khi tạo ra ngôn ngữ giao tế, đă đi một bước cao xa hơn là sáng tạo ra ngôn ngữ nghệ thuật mà trong đó nghệ thuật văn chương bao gồm ngôn ngữ thơ và ngôn ngữ văn xuôi. Theo các nhà ngôn ngữ học th́ ngôn ngữ thơ thuộc tính biểu hiện và ngôn ngữ văn xuôi thuộc tính tạo h́nh: “Tạo h́nh chủ yếu là vương quốc của văn xuôi nhưng có một khoảng trời giành riêng cho sử thi và thơ ứng dụng, c̣n biểu hiện trước hết là lănh địa của thơ nhưng lại cắt một phần đất cho văn xuôi trữ t́nh”. (Nguyễn Phan Cảnh). Có nghĩa thơ là thơ, và văn xuôi là văn xuôi.
Vậy mà hơn nửa thế kỷ nay ở ta đă làm quen với cụm từ Thơ văn xuôi từ những bài thơ đầu tiên của Phan Khôi hay Tương Phố. Thực ra đấy là một thuật ngữ du nhập từ phương Tây, nó bắt nguồn từ những câu thơ thác nước tuôn dài mănh liệt, những câu thơ như những con sóng biển từ đại dương cuộn xô vào bờ biển, những câu thơ đồ sộ kiểu Whitman hay những câu thơ cuộn trào cảm xúc triết học kiểu Tagor, và thường là nó được tŕnh bày dưới h́nh thức văn xuôi, chỉ xuống ḍng sau khi đă tạo ra chiết đoạn, chữ không xuống ḍng theo h́nh thức thơ có vần hoặc không vần. Như vậy hai chữ văn xuôi trong thuật ngữ thơ văn xuôi chỉ mang ư nghĩa h́nh thức ước lệ mà thôi.
Thực chất thơ văn xuôi chính là thơ không vần, hay nói cách khác nó là biến cách của thơ – không vần. Mà thơ không vần trước hết nó là thơ thoát ra ngoài qui tắc của vần luật nhưng vẫn ràng buộc bởi nhịp điệu (tiết tấu) và âm thanh (trầm bổng) của thơ, mà ta vẫn thường gọi là nhạc điệu. Nhờ vào tính chất đặc trưng đó mà phân biệt thơ văn xuôi (thơ không vần biến cách) với văn xuôi giàu “chất thơ“.
Ở ta có người nhầm lẫn khi ghép những ḍng thơ có vần lại với nhau dưới h́nh thức văn xuôi và gọi đó là “thơ văn xuôi”; lại có người viết một mẩu văn xuôi giàu chất thơ rồi bảo đấy là thơ “thơ văn xuôi” để chứng minh rằng ḿnh làm thơ không đến nỗi nghèo nàn về h́nh thức! Sự nhầm lẫn đó làm phương hại đến loại thể thơ văn xuôi vốn h́nh thành bởi nhu cầu nội tại của nhà thơ” mà chỉ có bằng cách đó ngôn ngữ mới chứng tỏ được khả năng của nó” (Tsvetaeva).
Dù thơ văn xuôi đă trở thành một thuật ngữ ở phương Tây, và đă lây lan ít nhiều sang phương Đông, nhưng tôi vẫn cảm thấy hai từ văn xuôi dùng vào h́nh thức này khá bất ổn, nó dễ gây ngộ nhận, nhầm lẫn về bản chất thơ từ cái gọi h́nh thức, từ đó mà bản chất thơ bị văn xuôi xâm thực. Mà bản chất thơ theo Hegel th́ “Xét về nội dung nó là một nghệ thuật phong phú nhất, không bị hạn chế nhất”, hoặc theo V. G. Bielinski th́ “Thơ là loại h́nh nghệ thuật cao nhất… “. Quả vậy, khi tôi đọc Charles Simic:
“Người đàn ông bị xử h́nh từ đoạn đầu đài bước xuống, ông ôm chặt cái đầu của ông đang chảy máu ṛng ṛng.
“Lúc ấy táo trong vườn trổ hoa rạo rực. Người đàn ông t́m về quán rượu trong làng.
“Ông ngồi xuống và gọi hai cốc bia. Một cốc cho ông và một cốc cho cái đầu ông đă ĺa khỏi cổ… ” v.v…
Th́ dù Simic có gọi theo thói quen là thơ văn xuôi, tôi vẫn chỉ hiểu đó là THƠ, là THƠ KHÔNG VẦN, hay là THƠ KHÔNG VẦN BIẾN CÁCH mà thôi.
Thú thực là tôi không thích thú ǵ khi người ta gọi loại thơ đó là thơ văn xuôi. Thỉnh thoảng tôi có làm một số bài thơ dưới h́nh thức đó, nhưng tôi chỉ thích gọi nó là Thơ không vần.
Huế, ngày thành phố bị ngập nước
10 – 1996
*****************************************************************************
Thơ văn xuôi hay thơ không vần, thơ biến cách, thơ mới…là những thuật ngữ mà chính các nhà thơ, nhà lư luận văn học đặt ra để phân biệt THƠ và VĂN XUÔI. Thơ không c̣n là thơ nếu không có nhịp điệu (tiết tấu) và âm thanh trầm bổng – cao thấp. Người ta gọi thơ ca là v́ thế, tức là thơ phải có nhạc điệu, trường ca là một bài thơ dài cũng là v́ thế. Hiện nay, ở ta, nhiều người làm thơ hay “phá phách” lắm, đôi khi đọc câu thơ mà chẳng thấy thơ đâu, nghĩa là không thấy trầm bổng, không thấy tiết tấu mà có vẻ như là văn nói – khẩu ngữ; rơ ràng là câu thơ 6/8 truyền thống mà người ta chặt ra sáu bảy khúc, đó là chưa nói đến nhiều câu thơ tối nghĩa, nghĩa là xuống ḍng vô tội vạ, không chấm phẩy ǵ hết. Thậm chí có “nhà thơ” c̣n tuyên bố “đọc thơ mà hiểu thơ th́ không c̣n là thơ”!? Không c̣n là thơ th́ đó là cái ǵ, một thủ pháp đánh bóng ngôn từ hay là những ngôn từ “quái thai”? Đánh bóng ngôn từ hay là ngôn từ quái thai th́ đúng là không phải thơ! C̣n văn xuôi, văn xuôi chỉ cuốn hút người đọc khi nó mang trong ḿnh “chất thơ” hoặc “giàu chất thơ”.