You Must Live!
A short story in Vietnamese by Khái Hưng - translated by Pham Doanh -
A summer afternoon on Yen Phu dike.
The tide of Nhi Ha river had just begun to rise, the rippling currents seemed to want to eradicate the islet in the middle of the river.
Floating by in the brownish muddy water the trunks and the branches of the fallen trees from the forest appeared like a fleet of small boats driving swiftly to an unknown destination.
Standing on the dike the bricklayer Thức looked cravingly at the wood flotsam then looked at his wife, wordlessly asking for her opinion. The wife scrutinized the river, the sky, shook her head, sighed and said:
- The wind is too strong and the big mass of dark cloud over the horizon there comes up very quickly. There certainly will be rain, my dear!
The husband also sighed, walked back and forth. Suddenly he stopped, asked her:
- Have you cooked yet?
The wife replied sadly:
- Yes, but there was only enough rice for the children this evening.
The couple looked at each other silently… Then as if obsessed with a fixed idea both returned to the river shore. The logs were still flowing swiftly in the middle of the reddish water.
The husband smiled, a non-descript smile, said:
- We’ll take a chance!
The wife shook her head without a word. The husband asked:
- Have you gone to madam Ky?
- Yes.
- And?
- To no avail. She said she would only pay when we deliver the wood. She would not give the money in advance.
- Really?
The word “Really” is dry like the sound of the trowel knocking on a brick laid on a wall under construction.
Thức made up his mind to do an extraordinary feat, turned to his wife and said:
- Look, you return home and take care of our son Bò.
- He is already taken care of by his sisters cái Nhớn and cái Bé .
- But it’s still better if you go home. Cái Nhớn is only 5, how can she take care of her two younger siblings?
- Then I’ll go home... But you too right? Why stay here?
- OK, you go home first, I’ll follow you.
Mrs. Thức (note by translator: according to Vietnamese custom the wife takes over her husband’s first name) obediently got back to Yen Phu, their village.
° ° °
Getting home, a dark, humid, deteriorate cabin, Mrs. Thức stood at the door, looked at their misery and felt heart-broken.
Crawling on the wooden divan without a sisal mat the three children were crying, calling for her mother. The son Bò was yelling for mother milk. Since noon he had not gotten anything into the stomach.
Cái Nhớn, the eldest, unable to pacify the brother, was also sulking, repeatedly telling her sister cái Bé:
- Go find mommy and get her home to feed your brother.
But Cái Bé would not want to go, rolling on the divan, yelling and cursing.
Thức rushed to embrace the baby, consoling:
- Here! Here! I went out too long, letting my baby hungry.
Then she sat down on the divan and gave the baby the breast. However, Bò after sucking for a while without having the milk, released the mother’s nipple and cried more loudly than before.
With tears in the clouded eyes. Thức sighed. She stood up, walked around while singing to the baby in her arms, tried to appease him:
- Here! Here! I do not have enough to eat to produce milk for my baby.
After a while the baby became exhausted and fell asleep. The mother had let the two sisters out of the house so that their brother could sleep.
Thức reviewed her life in silence. Her simple mind of a simple peasant woman has never been able to orderly arrange the memories. What she remembered was chaotic, unsorted like randomly taken photographs. One thing she was sure of was that she had never enjoyed a moment of happiness and leisure like rich people.
At the age of 12, 13 Lạc, her maiden name, had begun to work in the construction. All her life there had been nothing exciting. Day after day, month after month, year after year …
At 17, she worked at the same place with Thức; she was a cement mixer, he a bricklayer. Some flirting words back and forth, then they fell in love with one another, then they married each other.
Five long years in the dark, humid, deteriorate cabin at the Yen Phu dike, there had been nothing enjoyable to be recorded and the empty life of two miserable people had become even more miserable after having three children in three years.
Came difficult times, few works, little pay caused the couple to struggle daily without getting enough to feed themselves and the children.
Suddenly in the high water season last year, Thức (the husband) thought of a new way of earning money. He borrowed money to buy a small boat and they went out to the middle of the river to pick up the wood flotsam. Just two months later they were able to pay off the debt and still get enough money for a sufficient living.
Therefore this year in the meager time, they had been waiting for the flood season.
Then yesterday, the heaven seemed to send the chance to their family.
Thinking of that Lạc smiled, put the sleeping baby down on the cloth diaper, quietly went out to the dike, seemingly decided to do something.
° ° °
Arriving on the dike Lạc did not see her husband anywhere.
The wind was getting stronger, howling loudly and the current sounded thunderously like a waterfall. Lạc looked up to the sky that was now blackening.
She stood there brooding, her blouse fluttered, sounding like the waves splashing to the shore. Suddenly something dawned on her, getting scared she ran to the river shore.
At the place where the boat was secured, she saw her husband try to loosen the knot of the rope. Silently waiting until he had finished, she climbed into the boat:
- Where are you going?
Thức looked at the wife angrily:
- Why aren't you home with the kids?
Lạc was scared, stuttered:
- The baby … is sleeping.
- But why are you here?
- But where are you taking the boat to?
- Don’t ask! Go home!
Lạc cried, covering her face. Thức was touched.
- Why are you crying?
- Because you want to go out for the flotsam, without me.
Thức brooding, looking at the sky, at the current, said to the wife:
- You cannot go out … it’s very dangerous.
Lạc smiled:
- If it’s dangerous then dangerous to both of us … I’m not afraid, I can swim.
- Good!
The dry reply made Lạc shudder. The wind was getting stronger, the waves more splashing and the sky darker and darker with every moment.
- Afraid?
- No.
The couple began to take the boat to the middle of the river, the husband steered while the wife paddled. The husband tried to steer against the current but the boat was still driven downwards. For one moment it seemed under then over the water red with silt, at other moment disappeared then re-emerged, like a dry bamboo leaf floating in a puddle of blood, or like a gnat drowning in a bottle of red ink.
Nevertheless after half an hour the boat arrived at the middle, the husband tried to stabilize the boat while the wife picked up the wood flotsam.
Not for long the boat was almost full, the couple was about to return to the shore then it started raining... Bolts tore the cloudy dark sky then thunders shook heaven and earth.
The small boat was getting heavy because of the rain water.
Both tried to paddle but the boat was pulling away by the current.
Suddenly both cried out at the same time:
- Oh God!
The boat had sunk. The gathered wood reunited with their kind and drove off, taking the overturned boat with them.
The husband asked:
- Do you think you can make to the shore?
The wife resolutely:
- Certainly!
- Swim with the current … over the waves.
- OK, don’t worry about me!
The rain was still pouring heavily, thunders and bolts still terrifying. The couple believed being in the abyss. After a while Thức , seeing that his wife was exhausted, swam towards her and asked:
- How is it?
- I’m fine! Don’t worry about me!
Just then the wife’s head disappeared under the water. With all her life efforts she managed to emerge. The husband rushed to her rescue. With an arm around her he swam with the other. She smiled, looking at him lovingly. He also smiled.
After a short while Thức said:
- I’m getting tired, I can’t hold you anymore. Cling on me and let me swim.
Another some minutes the husband felt more and more exhausted, the wife asked quietly:
- Can you still swim?
- I don’t know but probably I can swim for myself.
- Then should I let you swim alone?
Husband laughed:
- No if we die then together.
A moment later – a moment but Lạc felt like a day – the husband asked again:
- Lạc honey? Can you still make it?
- No, why?
- Nothing, let die together.
Suddenly Lạc said quietly with shaking voice:
- The children! Bò, Cái Nhớn, Cái Bé … No! You Must Live!
Instantly Thức felt lighter. The heavy thing clinging on him was no more. Thinking of the children Lạc had let go of him, letting herself sink to the bottom of the river so that he could get to the shore.
° ° °
The light of the lanterns shone brightly on the shore. The wind, the waves had subsided. A man sat weeping with the baby in his arms. Two young girls stood beside him. That was the Thức ’s family taking farewell to the soul of the one scarifying herself for the love of her children.
The river water was still flowing nonchalantly by.
Khái Hưng - translated by Pham Doanh -
_____________________________________________________________________
Anh Phải Sống
Khái Hưng
Trên đê Yên Phụ một buổi chiều mùa hạ.
Nước sông Nhị Hà mới bắt đầu lên to, cuồn cuộn chảy, tưong muốn lôi phăng cái cù lao ở giữa sông đi.
Theo dòng nước đỏ lờ đờ, những thân cây, những cành khô từ rừng về nổi lềnh bềnh, như một dãy thuyền nhỏ liên tiếp chạy thật nhanh tới một nơi không bờ không bến.
Ðứng trên đê, bác phó nề Thức đưa mắt trông theo những khúc gỗ ấy tỏ ý thèm muốn, rồi quay lại, đăm đăm nhìn vợ, hỏi thầm ý kiến. Người vợ, ngắm sông, ngắm trời, lắc đầu thở dài, nói:
- Gió to quá, mà đám mây đen kia ở chân trời đùn lên mau lắm. Mưa đến nơi mất, mình ạ !
Người chồng cũng thở dài, đi lững thững. Rồi bỗng dừng lại, hỏi vợ:
- Mình thổi cơm chưa ?
Vợ buồn rầu đáp:
- Ðã. Nhưng chỉ đủ cơm cho hai con ăn bữa chiều hôm nay.
Hai vợ chồng lại im lặng nhìn nhau... Rồi hình như cùng bị một vật, một định kiến nó thôi miên, nó kiềm áp, hai người đều quay lại phía sông. Những thân cây vẫn phăng phăng trôi giữa dòng nước đỏ.
Chồng mỉm cười, cái cười vơ vẩn, bảo vợ:
- Liều !
Vợ lắc đầu không nói. Chồng hỏi:
- Mình đã đến nhà bà Ký chưa ?
- Ðã.
- Thế nào ?
- Không ăn thua. Bà ấy bảo có đem củi vớt đến, bà ấy mới giao tiền. Bà ấy không cho vay trước.
- Thế à ?
Hai chữ "thế à" rắn rỏi như hai nhát bay cuối cùng gõ xuống viên gạch đặt trên tường đương xâỵ Thức quả quyết sắp thi hành một việc phi thường, quay lại bảo vợ:
- Này ! Mình về nhà, trông coi thằng Bò.
- Ðã có cái Nhớn, cái Bé chơi với nó rồi.
- Nhưng mình về thì vẫn hơn, cái Nhớn nó mới lên năm, nó trông nom sao nổi hai em nó.
- Vậy thì tôi về... Nhưng mình cũng về chứ đứng đây làm gì ?
- Ðược, cứ về trước đi, tôi về sau.
Vợ Thức ngoan ngoãn, về làng Yên Phụ.
° ° °
Tới nhà, gian nhà lụp xụp, ẩm thấp, tối tăm, chị phó Thức đứng ở ngưỡng cửa, ngắm cái cảnh nghèo khó mà đau lòng.
Lúc nhúc trên phản gỗ không chiếu, ba đứa con đang cùng khóc lóc gọi bu. Thằng Bò kêu gào đòi bú. Từ trưa đến giờ, nó chưa được tí gì vào bụng.
Cái Nhớn vỗ em không nín cũng mếu máo, luôn mồm bảo cái Bé:
- Mày đi tìm bu về để cho em nó bú.
Nhưng cái Bé không chịu đi, nằm lăn ra phản vừa chưởi vừa kêu.
Chị phó Thức vội chạy lại ẵm con, nói nựng:
- Nao ôi ! Tôi đi mãi để con tôi đói, con tôi khóc.
Rồi chị ngồi xuống phản cho con bú. Song thằng Bò, ý chừng bú mãi không thấy sữa, nên mồm nó lại nhả vú mẹ nó ra mà gào khóc to hơn trước.
Chị Thức thở dài, hai giọt lệ long lanh trong cặp mắt đen quầng. Chị đứng dậy, vừa đi vừa hát ru con. Rồi lại nói nựng:
- Nao ôi ! Tôi chả có gì ăn, hết cả sữa cho con tôi bú !
Một lúc thằng bé vì mệt quá, lặng thiếp đi. Hai đứa chị, người mẹ đã đuổi ra đường chơi để được yên tĩnh cho em chúng nó ngủ.
Chị Thức lẳng lặng ngồi ôn lại cuộc đời đã qua. Bộ óc chất phát của chị nhà quê giản dị, không từng biết tưởng tượng, không từng biết xếp đặt trí nhớ cho có thứ tự. Những điều chị nhớ lại chen chúc nhau hỗn độn hiện ra như những hình người vật trên một tấm ảnh chụp. Một điều chắc chắn, chị ta nhớ ra một cách rành mạch, là chưa bao giờ được hưởng chút sung sướng thư nhàn như những người giàu có.
Năm mười hai, mười ba, cái đĩ Lạc, tên tục chị phó Thức, xuất thân làm phu hồ. Cái đời chị, nào có chi lạ. Ngày lại ngày, tháng lại tháng, năm lại năm...
Năm chị mười bảy, một lần cùng anh phó Thức cùng làm một nơi, chị làm phu hồ, anh phó ngõa. Câu nói đùa đi, câu nói đùa lại, rồi hai người yêu nhau, rồi hai người lấy nhau.
Năm năm ròng trong gian nhà lụp sụp ẩm thấp, tối tăm ở chân đê Yên Phụ, không có một sự gì êm đềm đáng ghi chép và hai cái đời trống rỗng của hai con người khốn nạn, càng khốn nạn khi họ đã đẻ luôn ba năm ba đứa con.
Lại thêm gặp buổi khó khăn, việc ít, công hạ, khiến hai vợ chồng loay hoay, chật vật suốt ngày này sang ngày khác vẫn không đủ nuôi thân, nuôi con.
Bỗng mùa nước mặn năm ngoái, bác phó Thức nghĩ ra được một cách sinh nhai mới. Bác vay tiền mua một chiếc thuyền nan, rồi hai vợ chồng ngày ngày chở ra giữa dòng sông vớt củi. Hai tháng sau, bác trả xong nợ, lại kiếm được tiền ăn tiêu thừa thải.
Vì thế năm nay túng đói, vợ chồng bác chỉ mong chóng tới ngày có nước to.
Thì hôm qua, cái ăn, trời bắt đầu đưa đến cho gia đình bác.
Nghĩ đến đó, Lạc mỉm cười, se sẽ đặt con nằm yên trên cái tã, rồi rón rén bước ra ngoài, lên đê, hình như quả quyết làm một việc gì.
° ° °
Ra tới đê, Lạc không thấy chồng đâu.
Gió vẫn to, vù vù gầm thét dữ dội và nước vẫn mạnh, réo ầm ầm chảy quanh như thác. Lạc ngước mắt nhìn trời; da trời một màu đen sẫm.
Chị đứng ngẫm nghĩ, tà áo bay kêu phần phật như tiếng sóng vỗ mạnh vào bờ. Bỗng trong lòng nẩy ra một ý tưởng, khiến chị hoảng hốt chạy vụt xuống phía đê bên sông.
Tới chỗ buộc thuyền, một chiếc thuyền nan, Lạc thấy chồng đương ra sức níu lại cái gút lạt. Chị yên lặng đăm đăm đứng ngắm đợi khi chồng làm xong công việc, mới bước vào thuyền hỏi:
- Mình định đi đâu ?
Thức trừng mắt nhìn vợ, cất tiếng gắt:
- Sao không ở nhà với con ?
Lạc sợ hãi ấp úng:
- Con... nó ngủ.
- Nhưng mình ra đây làm gì ?
- Nhưng mình định đem thuyền đi đâu ?
- Mình hỏi làm gì ? Ði về !
Lạc bưng mặt khóc. Thức cảm động:
- Sao mình khóc ?
- Vì anh định đi vớt củi một mình, không cho tôi đi.
Thức ngẫm nghĩ, nhìn trời, nhìn nước, rồi bảo vợ:
- Mình không đi được... nguy hiểm lắm.
Lạc cười:
- Nguy hiểm thời nguy hiểm cả... Nhưng không sợ, em biết bơi.
- Ðược !
Tiếng "được" lạnh lùng, Lạc nghe rùng mình. Gió thổi vẫn mạnh, nước chảy vẫn dữ, trời mỗi lúc một đen. Thức hỏi:
- Mình sợ ?
- Không.
Hai vợ chồng bắt đầu đưa thuyền ra giữa dòng, chồng lái, vợ bơi. Cố chống lại sức nước, chồng cho mũi thuyền quay về phía thượng du, nhưng thuyền vẫn bị trôi phăng xuống phía dưới, khi nhô, khi chìm, khi ẩn, khi hiện trên làn nước phù sa, như chiếc lá tre khô nổi trong vũng máu, như con muỗi mắt chết đuối trong nghiên son.
Nhưng nửa giờ sau, thuyền cũng tới được giữa dòng. Chồng giữ ghì lái, vợ vớt củi.
Chẳng bao lâu thuyền đã gần đầy, và vợ chồng sắp sửa quay trở vào bờ thì trời đổ mưa... Rồi chớp nhoáng như xé mây đen, rồi sấm sét như trời long đất lở.
Chiếc thuyền nan nhỏ, đầy nước, nặng trĩu.
Hai người cố bơi nhưng vẫn bị sức nước kéo phăng đi...
Bỗng hai tiếng kêu cùng một lúc:
- Trời ơi !
Thuyền đã chìm. Những khúc củi vớt được đã nhập bọn cũ và lạnh lùng trôi đi, lôi theo cả chiếc thuyền nan lật sấp...
Chồng hỏi vợ:
- Mình liệu bơi được đến bờ không ?
Vợ quả quyết:
- Ðược !
- Theo dòng nước mà bơi... Gối lên sóng !
- Ðược ! Mặc em !
Mưa vẫn to, sấp chớp vẫn dữ. Hai người tưởng mình sống trong vực sâu thẳm. Một lúc sau, Thức thấy vợ đã đuối sức, liền bơi lại gần hỏi :
- Thế nào ?
- Ðược ! Mặc em !
Vợ vừa nói buông lời thì cái đầu chìm lỉm. Cố hết sức bình sinh, nàng mới ngoi lên được mặt nước. Chồng vội vàng đến cứu. Rồi một tay xốc vợ một tay bơi. Vợ mỉm cười, âu yếm nhìn chồng. Chồng cũng mỉm cười. Một lúc, Thức kêu:
- Mỏi lắm rồi, mình vịn vào tôi, để tôi bơi ! Tôi không xốc nổi được mình nữa.
Mấy phút sau, chồng nghe chừng càng mỏi, hai cánh ta rã rời. Vợ khẽ hỏi:
- Có bơi được nữa không ?
- Không biết. Nhưng một mình thì chắc được.
- Em buông ra cho mình vào nhé ?
Chồng cười:
- Không ! Cùng chết cả.
Một lát -- một lát nhưng Lạc coi lâu bằng một ngày -- chồng lại hỏi:
- Lạc ơi ? Liệu có cố bơi được nữa không ?
- Không ?... Sao !
- Không. Thôi đành chết cả đôi.
Bỗng Lạc rung khẽ nói:
- Thằng Bò ! Cái Nhớn ! Cái Bé ! ... Không ? ... Anh phải sống !
Thức bỗng nhẹ hẳn đi. Cái vật nặng không thấy bám vào mình nữa. Thì ra Lạc nghĩ đến con đã lẳng lặng buông tay ra để mình xuống đáy sông, cho chồng đủ sức bơi vào bờ.
° ° °
Ðèn điện sáng rực xuống bờ sông. Gió đã im, sóng đã lặng. Một người đàn ông bế một đứa con trai ngồi khóc. Hai đứa con gái nhỏ đứng bên cạnh. Ðó là gia đình bác phó Thức ra bờ sông từ biệt lần cuối cùng linh hồn kẻ đã hy sinh vì lòng thương con.
Trong cảnh bao la, nước sông vẫn lãnh đạm chảy xuôi dòng.